DEİZM NEDİR?
Eski zamanlardan beri var olduğu ileri sürülen deizm, ilk olarak 17. Yüzyıl Avrupa’sında İngiltere'de kullanılmaya başlanan bir kavram olarak karışımıza çıkar. Deizm, Latincede tanrı demek olan Deus sözcüğünden türetilmiştir. Deizm, gözlem ve mantığa dayalı, dinsel bilgiye yalnızca akıl yoluyla ulaşılacağını düşünen ve diğer dinleri reddeden bir Tanrı inancıdır. Deizmde tanrı vardır, evreni yaratmıştır fakat daha sonraki işleyişe müdahil olmaz. Deizmde tanrı ilk neden olarak görülür. Evrenin yaratılmasında ilk nedendir ve sonraki nedenlerle ilişkilendirilemez.
Deizm, eski deizm ve modern deizm olarak iki şekilde adlandırılır. Modern deizme inananlar eski deizm inanışını, modern felsefe ile birleştirerek günümüz bilimiyle kullanırlar. Eski deizmde, tanrı ile kişisel bir bağ kurmanın ve tanrıyla karşılaşmanın mümkün olduğu söylenirken modern deizmde Tanrı'nın insanüstü olduğu ve onu anlayabilmenin insan mantığı sınırları dışında olduğu düşünülür. Modern deizmle beraber deist düşüncede zamanla farklılıklar ve yeni akımlar ortaya çıkmıştır. Sonradan ortaya çıkan inançlar ya da akımlar anlam karmaşası yaratmaması açısından başlarına ek veya isim alarak ifade edilir. Bunlar pandeizm, panendeizm, polideizm, Hristiyan deizmi, felsefi deizm, bilimsel deizm, spritüel deizm, proses deizm, hümanist deizm, birleşik deizm gibi deizmden türeyen veya diğer inançlarla birleştirilen alt gruplardır.
Deizm ile Teizm karıştırılmamalıdır. Deizm, mantık ve doğal oluşum çerçevesinde bir tanrının varlığına inanır fakat dinlere ve peygamberlere inanmaz. Teizm ise tanrının varlığına, dinlere, peygamberlere ve kutsal kitaplara inanır ve bir dine mensuptur. Deizme göre tanrı vardır ve evrenin işleyişine karışmaz. Yaratıcıdır fakat düzen ve işleyişi insanlara bırakmıştır.
DEİST KİME DENİR?
Deizm inancını benimsemiş kişilere deist denir. Deist kişiler herhangi bir dine inanmaz ve bütün dinleri reddeder. Deistlere göre tanrı kavramı sadece akıl yolu ile açıklanabilir. Deistler, ilahları, mucizeleri, kehanet ve dogmatik düşünceleri ve bu düşüncelerin temeli olan dinleri reddederler. Kutsal kitapları da reddeden deistler, bu kitapların insan eliyle yazıldığını savunurlar. Genellikle ölümden sonraki yaşam, cennet ve cehennem gibi olgulara inanmazlar. Nadir de olsa bazı deistler ölümden sonraki hayata ve reenkarnasyona inanırlar.
Deizm, ilk kez 17. yüzyılda İngiliz düşünür Edward Herbert ile ortaya çıkmıştır. Herbert, Deizmin Babası olarak bilinir. Sonraları deist olduğunu açıkça ilan eden ilk İngiliz düşünür Charles Blount’ un ise ölümünden sonra yayımlanan “Deist Dinin Özet Bir Hesabı” adlı eseri deizmin öğrenilmesinde ve yaygınlaşmasında önemli bir etkendir. Deistler tanrıdan bahsederken ‘Yüce Varlık’, ‘İlahi Saatçi’, ‘Evrenin Büyük Mimarı’ ve ‘Doğanın Tanrısı’ gibi ifadeler kullanırlar. Son zamanlarda gittikçe yaygınlaşan bir inanç olan deizme inanan birçok tanınmış kişi vardır. Bunlardan bazıları şöyledir;
• Thomas Edison- Bilim İnsanı
• Jean Jacques Rousseau- Filozof
• George Washington- ABD Başkanı
• Victor Hugo- Yazar
• Leonardo da Vinci- Ressam
• Platon- Filozof
• Aristo- Filozof
• Napolyon Bonapart- Asker
• Marlon Brando- Oyuncu
• Neil Armstrong- Astronot
• Jules Verne- Yazar