Sulak Araziler: Doğanın Muhafızları, Bizim Sorumluluğumuz

Giriş

Sulak araziler çevreyle ilgili tartışmalarda genellikle göz ardı edilmekte ve fakat dünyadaki en kıymetli ekosistemler arasında bulunmaktadır. Söz konusu araziler, suyun arıtılması ve taşkınların kontrolünden karbon depolanmasına ve çeşitli türlerin desteklenmesine kadar sayısız temel işlevi üstlenmektedir. Sulak araziler pek çok Sürdürülebilir Kalkınma Amacına (SKA) doğrudan katkıda bulunmaktadır, bunlar su filtrasyonundaki rolleri sebebi ile SKA 6, sucul biyoçeşitliliği desteklemeleri sebebi ile SKA 14 ve ekosistemlerdeki kritik rolleri nedeniyle SKA 15 şeklindedir.

Türkiye'de Tuz Gölü gibi sulak araziler insan faaliyetleri nedeniyle benzeri görülmemiş tehditlerle karşı karşıya olmakla birlikte ıslahları hem çevresel hem de sosyo-ekonomik canlanma için kaçırılmayacak bir fırsat sunmaktadır. Dünya genelinde sulak arazilerin bozunumu biyoçeşitlilik, iklim mevzuatı ve yerel ekonomiler açısından ciddi sonuçlar doğurmakta ve ıslah çalışmalarını acil bir gereksinime dönüştürmektedir.

Sessiz Kriz: Tehlike Altındaki Sulak Araziler

Sulak arazi kaybının küresel oranı sarsıcı boyuttadır. Ramsar Sözleşmesi uyarınca 1970-2015 yılları arasında Dünya, sulak arazilerinin %35'ini kaybetmiştir. Avrupa ve Asya'nın kesişim noktasında yer alan Türkiye, Dünya’nın en önemli sulak arazi ekosistemlerinden bir kısmına ev sahipliği yapmakta ancak bunlar da endişe verici bir oranda tüketilmektedir. Dahası, Türkiye geçtiğimiz 50 yılda sulak arazilerinin %75'inin bozunumuna tanıklık etmiştir. Türkiye'nin en büyük tuzlu su göllerinden biri olan Tuz Gölü civarındaki sulak araziler bu kaybın başlıca örnekleri arasındadır. Göçmen kuşlar için önemli bir yaşam alanı olan Tuz Gölü, aşırı su çıkarma, tarım ve endüstri kaynaklı kirlilik sebebiyle ciddi bir çevresel baskıyla karşı karşıya kalmıştır. Göl alanı son yıllarda %50'den fazla küçülmüş ve bu durum da göle bağımlı olan biyolojik çeşitliliği tehdit etmektedir.

Kuruyan Tuz Gölü yerini çatlayan toprağa bıraktı, Euronews’ten alıntıdır

Söz konusu sulak arazi tahribatı sadece Türkiye'ye özgü değildir. Dünya genelinde sulak araziler giderek daha fazla hedef alınmaktadır. Bu faaliyetler biyoçeşitlilik kaybıyla kalmayıp, aynı zamanda sulak arazilerin sağladığı ekosistem faydalarının azalmasına da yol açmaktadır. Sulak araziler yerel iklimleri düzenler, taşkınları kontrol eder ve kaynak sağlar. Bu ekosistemler bozulduğu zaman ise bu fırsatlar yok olur ve olumsuz çevresel etkilerin artmasına sebebiyet verir.

Prof. Dr. Gamze Varank'a göre, sulak araziler doğanın böbrekleri gibi hareket ederek kirleticileri filtrelemekte ve topluluklar için temiz su sağlamaktadır. Kendileriyle yaptığımız söyleşi “Hidrolojik döngülerdeki rolleri abartılamaz” şeklinde durumu vurgulamışlardır. Kendisi ayrıca, sulak arazilerin bozunumunun kontrolsüz bir şekilde devam etmesi halinde, Türkiye'nin büyüyen su kıtlığı sorununun daha da kötüleşeceğine dikkat çekmiştir.

Islah Çalışmaları: Geleceğe Doğru Bir Yol

Bütün bu yıkıma rağmen umut hala mevcuttur. Sulak arazi ıslahı hem uygulanabilir hem de acil bir hedeftir. Dünya genelinde, olumlu değişim potansiyelini öne çıkaran başarılı örnekler vardır. Kenya'da Nyando Sulak Arazilerinin ıslahı, toplum odaklı girişimlerin hem ekosistemleri ıslah etme hem de yerel halkın geçim kaynaklarını iyileştirme potansiyelini göstermiştir. Sürdürülebilir arazi kullanımı, yeniden ağaçlandırma ve su yönetimine odaklanan bu çalışmalar, biyolojik çeşitliliğin geri kazanılmasına yardımcı olmuştur. Bu örnek, güçlü bir siyasi irade, hükümet organları arasında iş birliği ve yerel toplulukların desteği ile buna benzer projelerin sulak arazi ekosistemlerine verilen zararı tersine çevirmeyi başarabileceğini göstermektedir.

Nairobi'de çalışmalarını yürüten BM Habitat bünyesinde yapmış olduğum staj esnasında, çevresel sürdürülebilirliği ekonomik kalkınmayla bütünleştirmeye odaklanan biyoçeşitliliği koruma projeleri üzerinde çalışma fırsatım oldu. Bu projelerden edindiğim en önemli sonuç ise uzun vadeli başarıyı sağlamak adına toplum katılımının ve politika desteğinin gerekliliği olmuştur. Nyando Sulak Arazi ıslahı, Türkiye için değerli bir model sunmaktadır, yerel toplumları koruma çalışmalarına dahil ederek Tuz Gölü'nü benzer bir başarı hikayesine dönüştürebiliriz. Sürdürülebilir arazi kullanım uygulamalarının hayata geçirilmesi ve su çıkarımının düzenlenmesi, ekonomik büyüme ile ekolojik koruma arasında denge kurulmasına yardımcı olabilir.

Nyando Gölü Sulak Arazisi, TalkAfrica’dan alıntıdır.

Politika ve Mali Destek: Hayati Bileşen

Sulak arazilerin korunmasındaki en büyük zorluklardan biri yeterli yatırımın yapılmamasıdır. Sağlıklı sulak arazilerin faydaları iyi bir şekilde belgelenmiş olsa da bu ekosistemlerin ekonomik değeri genelde hafife alınmaktadır. Sulak araziler taşkın kontrolü, su arıtma ve karbon depolamaya katkıda bulunmaktadır ancak bu fırsatlar her zaman finansal piyasalarda karşılığını bulmamaktadır. Ülkelerin sulak arazilerin değerini yansıtan politikalar benimsemesi elzemdir. Hükümetler ve uluslararası kuruluşlar, yeterli finansman, düzenleme ve küresel iş birliği yoluyla sulak arazilerin korunmasına öncelik vermelidir.

Türkiye'de, bozulmanın daha da ileri gitmesini önlemek adına daha sıkı politikalar gerekmektedir. Çevre mühendisi Ayberk Şahin, devlet kurumları ve finans kuruluşları arasındaki iş birliğinin önemini vurgulamakta: “Finansman çok önemli, ancak bu finansmanın stratejik tahsisi de öyle,” diye açıklıyor. “Sadece ıslah için değil, uzun vadeli izleme ve toplum odaklı koruma programları için de yatırıma ihtiyacımız var.” Türk hükümeti, kalkınma için, sulak arazilerin kurutulmasını kısıtlayan düzenlemeleri daha sıkı bir şekilde uygulamakla kalmamalı, aynı zamanda ıslah projeleri için finansmanı artırmalı ve küresel çevre kuruluşlarından fon sağlamak için uluslararası iş birliklerinde bulunmalıdır. Ayrıca özel sektör, vergi indirimleri ve kamu-özel sektör ortaklıkları gibi teşvikler yoluyla sulak arazilerin korunmasına yatırım yapmaya teşvik edilmelidir.

Geleceğe Doğru: Krizi Fırsata Çevirme

Türkiye'nin sulak arazilerini gerçekten korumak ve ıslah etmek için çok yönlü bir yaklaşım gereklidir. Sulak arazi ıslah projelerinin başarısı sadece politika değişikliklerine değil, aynı zamanda geçimlerini bu ekosistemlerden sağlayan yerel toplulukların katılımına da bağlıdır. Kamuoyunu bilinçlendirme kampanyaları sulak arazilerin bu topluluklar için önemini vurgulayabilir. Türkiye, sulak arazilerin değerini vurgulayarak bu zorluğun üstesinden gelmek için gerekli siyasi iradeyi oluşturabilir. Türkiye'de sulak arazilerin ıslah edilmesi sadece yerel bir mesele değil aynı zamanda iklim değişikliğiyle mücadeleye ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına katkıda bulunan küresel öneme haiz bir konudur. Bu bağlamda, uluslararası çevre örgütleriyle iş birliği, ıslah çabalarının yeterli finanse edilmesini ve bilimsel uzmanlık tarafından yönlendirilmesini sağlamaya yardımcı olabileceğinden kilit önemdedir.

Türkiye’nin sulak arazileri göçmen kuşların cazibe merkezi, Daily Sabah’tan alıntıdır.

Sonuç

Sulak araziler sadece ekolojik hazineler değildir; gezegenimizin refahı ve insanlığın geleceği için kritik öneme sahiptir. Türkiye, Kenya'daki Nyando Sulak Arazileri gibi küresel ıslah başarılarından ders çıkararak ve sulak arazilerimizin korunması ve ıslahını taahhüt ederek sulak arazilerin korunmasına öncülük edebilir. Bu hayati ekosistemleri ıslah etmek sadece çevresel bir zorunluluk değil, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek, yerel ekonomileri desteklemek ve küresel iklim direncine katkıda bulunmak için bir fırsattır.

Atıflar

1- “Tuz Gölü: Kuruyan Göl Yatağı Yerini Çatlamış Toprağa Bıraktı.” Euronews, Euronews.com, 28 Oct. 2021, https://tr.euronews.com/2021/10/28/tuz-golu-kuruyan-gol-yatag-yerini-catlam-s-topraga-b-rakt . Accessed 26 Feb. 2025.

2- SABAH, DAILY. “Turkey’s Wetlands Favorite Hub of Migratory Birds.” Daily Sabah, 9 May 2021, www.dailysabah.com/turkey/turkeys-wetlands-favorite-hub-of-migratory-birds/news . Accessed 26 Feb. 2025.

3- Mwendwa, Mary. “Funds Set aside to Save East Africa’s Wetlands - Talk Africa.” Talk Africa, 18 Apr. 2019, www.talkafrica.co.ke/funds-set-aside-to-save-ailing-sio-siteko-swamp . Accessed 26 Feb. 2025.

4- Aydin, Fulya, et al. “Impact of Climate Variability on the Surface of Lake Tuz (Turkey), 1985–2016.” Regional Environmental Change, vol. 20, no. 2, Springer Science and Business Media LLC, June 2020, https://doi.org/10.1007/s10113-020-01656-z. Accessed 20 Feb. 2025.

5- Centre, UNESCO World Heritage. “Lake Tuz Special Environmental Protection Area (SEPA).” UNESCO World Heritage Centre, https://whc.unesco.org/en/tentativelists/5824/#:~:text=The%20Lake%20Tuz%20protected%20area%20in%20Turkey%20is%20amongst%20the,halophytic%20steppe%20plant%20sociological%20characteristics Accessed 24 Feb. 2025.

6- “Ramsar Convention on Wetlands | U.S. Fish & Wildlife Service.” FWS.gov, 2 May 2024, www.fws.gov/program/international-affairs/ramsar-convention-wetlands . Accessed 22 Feb. 2025.

7- “Press Release - Wetlands for Our Future: Act Now to Prevent, Stop, and Reverse Wetland Loss.” Ramsar.org, 2015, www.ramsar.org/news/press-release-wetlands-our-future-act-now-prevent-stop-reverse-wetland-loss . Accessed 24 Feb. 2025.

8- “Disappearing Lake Tuz.” Nasa.gov, NASA Earth Observatory, 16 Dec. 2021, www.earthobservatory.nasa.gov/images/149211/disappearing-lake-tuz . Accessed 24 Feb. 2025.